Fahrenheit 5651: Sansürün Yakıcı Etkisi
Türkiye’den Erişime Engellenen Web Siteleri, Haber ve Sosyal Medya İçeriklerinin Analiz Raporu
16 Ağustos 2021
İfade Özgürlüğü Derneği’nin EngelliWeb 2020 Raporu Yayımlandı
İfade Özgürlüğü Derneği’nin 2018 ve 2019 EngelliWeb raporlarının devamı niteliğindeki 2020 EngelliWeb raporunun başlığı Ray Bradbury’nin meşhur Fahrenheit 451 isimli 1951 yılında yayınlanan ve kitapların yakıldığı, baskıcı, otoriter ve distopik bir toplumun anlatıldığı bilimkurgu romanına atfen Fahrenheit 5651: Sansürün Yakıcı Etkisi olarak adlandırılmıştır.
Türkiye’de İnternet ve sosyal medyanın tekrardan kısıtlanması tartışmaları devam ederken İfade Özgürlüğü Derneği tarafından bugün yayınlanan EngelliWeb 2020: Raporu (https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2020.pdf) Türkiye’de git gide artan İnternet sansürleri ve erişim engelleme uygulamaları hakkında 2020 yılı sonu itibarıyla değerlendirmeleri içermektedir.
İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaman Akdeniz ve Uzman Araştırmacı Ozan Güven tarafından hazırlanan raporda 2020 sonu itibarıyla Türkiye’den 467.011 web sitesinin 764 farklı kurum (mahkemeler ve idari kurumlar) tarafından verilen 408.808 farklı kararla erişime engellendiği belirtilmektedir. Dahası, EngelliWeb 2020 raporlama çalışması kapsamında tespit edildiği kadarı ile 2020 sonu itibarı ile 150.000 URL adresine, 7.500 Twitter hesabına, 50.000 tweete, 12.000 YouTube videosuna, 8.000 Facebook içeriğine ve 6.800 Instagram içeriğine de 5651 sayılı Kanun ve diğer hükümlere istinaden erişim engellenmiştir.
EngelliWeb projesi kapsamında 2020 yılı içinde tespit edildiği kadarıyla Türkiye’den toplam 58.809 alan adı erişime engellenmiştir. Bu engellemelerin çoğunluğu (%89’u), 52.185 alan adı ile BTK Başkanı tarafından 5651 sayılı Kanun’un 8. maddesi kapsamında erişime engellenmiştir. 3.025 alan adına hakimlik, savcılık ve mahkeme kararlarıyla, 1.615 alan adına Sermaye Piyasası Kurulu tarafından, 1.428 alan adına Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından, 234 alan adına Spor Toto Teşkilat Başkanlığı tarafından, 128 alan adına Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından, 96 alan adına Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından, 88 alan adına Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı tarafından, 4 alan adına Erişim Sağlayıcıları Birliği tarafından, 3 alan adına icra müdürlükleri tarafından, 2 alan adına Türkiye Jokey Kulübü (“TJK”) tarafından ve 1 alan adına da Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (“BDDK”) tarafından erişimin engellendiği tespit edilmiştir
Engellenen Haber (URL) İstatistikleri – 2020
EngelliWeb projesi kapsamında 2020 sonuna kadar 9. madde kapsamında 468 farklı hakimlik tarafından verilen 5.136 farklı kararla erişimi engellenmiş 22.554 haber (URL adresi) ve kaldırılan, çıkartılan veya silinen 15.832 haber (URL adresi) tespit edilmiştir.
2020 yılı içinde, 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi dayanak gösterilerek 236 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen toplam 819 farklı karar ile erişime engellenen 5.645 haber adresi (URL) tespit edilmiştir. Tespit edilen 5.645 erişime engelli haberden 4.620 tanesi (%81) haber siteleri (içerik sağlayıcıları) tarafından bu haberler erişime engellendikten sonra yayından çıkartılmış ve kaldırılmıştır.
2020 yılı içinde “en çok haberi engellenen haber sitesi” kategorisinde 2019’da olduğu gibi ilk dört sıra değişmezken 384 haberle Hürriyet gazetesi ilk sırada yer almıştır. Hürriyet bu haberlerden 382 tanesini (%99) web sitesinden çıkartmıştır. İkinci sırada 267 haberi erişime engellenen Haberler.com web sitesi yer almaktadır. Haberler.com da erişime engellenen 267 haberinden 265 tanesini (%99) web sitesinden çıkartmıştır. Üçüncü sırada ise 248 haberi erişime engellenen Sabah gazetesi yer almaktadır. Sabah ise erişime engellenen haberlerden 231 tanesini (%93) web sitesinden kaldırmıştır. Dördüncü sırada 220 haberi erişime engellenen Milliyet gazetesinin haber sitesi yer almaktadır. Milliyet erişime engellenen haberlerinden 216 tanesini (%98) web sitesinden kaldırmıştır. Beşinci sırada ise 163 haberi erişime engellenen Sondakika.com haber sitesi yer almaktadır. Sondakika.com da erişime engellenen haberlerinden 162 tanesini (%99) web sitesinden kaldırmıştır.
İfade Özgürlüğü Derneği raporunda, 2020 yılında haberleri erişime engellenen 74 haber sitesine yer verilmiştir. OdaTV, T24, Cumhuriyet, Yeni Akit ve Birgün gibi haber sitelerinin erişimine engellenen haber sayılarında 2019’a göre düşüş tespit edilirken, 2019 listesinde yer almayan Tarımdan Haber sitesi, 2020 listesine 10. sıradan girmiş ve 2020 içinde tam 136 haberi erişime engellenmiş, engellenen haberlerinin hepsini yayından kaldırmıştır (%100).
2020 içinde “erişime engellenen haberleri sayısal olarak en çok kaldıran ve silen” kategorisinde, erişime engellenen 384 haberinden 382 tanesini (%99) kaldıran veya silen Hürriyet yine birinci sırada yer alırken, erişime engellenen 267 haberinden 265 tanesini (%99) kaldıran veya silen Haberler.com ikinci sırada, erişime engellenen 248 haberinden 231 tanesini (%93) kaldıran veya silen Sabah üçüncü sırada, erişime engellenen 220 haberinden 216 tanesini (%98) kaldıran veya silen Milliyet dördüncü sırada ve erişime engellenen 163 haberinden 162 tanesini (%99) kaldıran veya silen Sondakika.com beşinci sırada yer almıştır.
Bu kategoride 136 tane erişime engellenen haberinin hepsini kaldıran Tarımdan Haber (%100), 66 tane erişime engellenen haberinin hepsini kaldıran Yeniçağ Gazetesi (%100), 56 tane erişime engellenen haberinin hepsini kaldıran ABC Gazetesi (%100) ve 75 tane erişime engellenen haberinin 74 tanesini kaldıran CNNTurk (%99) ile 72 tane erişime engellenen haberinin 71 tanesini kaldıran Tele1 (%99) dikkat çeken haber siteleri arasında yer almaktadır. Diken haber sitesi ise erişime engellenen 19 haberinden sadece 4 tanesini, Bianet erişime engellenen 26 haberinden 4 tanesini, Sendika.org 9 erişime engellenen haberinden iki tanesini kaldırmıştır. BBC, DW, Alevinet, Euronews TR ve Independent Türkçe ise erişime engellenen haberlerinin hiçbirini kaldırmayan haber siteleri arasında yer almıştır. İfade Özgürlüğü Derneği raporunda, 2020 yılında içerik kaldıran 59 haber sitesinin isimlerine ve kaldırdıkları haber sayılarına yer verilmiştir.
5651 sayılı Kanun’da Temmuz 2020’de yapılan değişiklikler sonrasında ise içeriklerin yayından kaldırma yüzdelerinde artış tespit edilmiş, 2019 içerik kaldırma ortalaması %76 civarında iken 2020 ortalaması %81’e çıkmıştır. 2021’de bu oranların daha da artması beklenmektedir.
Engellenen ve Silinen Haber (URL) İstatistikleri – Genel Toplam (2014-2020)
5651 sayılı Kanun’un 9. maddesine kişilik haklarının ihlali gerekçesiyle URL bazlı erişim engelleme yaptırımı Şubat 2014 içinde yürürlüğe girmesinden sonraki süreçte ve 31.12.2020 tarihi itibari ile erişime engellenen toplam 22.554 haber adresi (URL) ve içerik ve haber siteleri tarafından silinen veya kaldırılan 15.832 haber adresi (URL) tespit edilmiştir. Bu haberler 468 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen 5.136 farklı kararla erişime engellenmiştir. Yıllık bazda 5.700 erişime engellenen toplam haberle 2019 birinci sırada yer alırken, 2020 4.620 toplam haberle en çok haber silinen veya çıkartılan yıl olmuştur. Genel toplamda erişime engellenen haber adreslerinin %70’i yayından çıkartılmıştır.
2020 sonu itibarı ile genel toplamda “en çok haberi engellenen haber sitesi” kategorisinde 2.251 haberi engellenen Hürriyet birinci sırada, 1.376 haberi engellenen Sabah ikinci sırada, 986 haberi erişime engellenen Cumhuriyet üçüncü sırada, 918 haberi erişime engellenen Sözcü dördüncü sırada ve 915 haberi erişime engellenen T24 beşinci sırada yer almaktadır.
2020 sonu itibarı ile genel toplamda “en çok erişime engellenen haberi kaldıran haber sitesi” kategorisinde de şekil 18’de görüleceği üzere erişime engellenen 2.251 haberden 1.936 haberi (%86) kaldıran Hürriyet birinci sırada, erişime engellenen 1.376 haberden 934 haberi (%68) kaldıran Sabah ikinci sırada, erişime engellenen 915 haberden 884 haberi (%97) kaldıran T24 üçüncü sırada, erişime engellenen 728 haberden 577 haberi (%79) kaldıran Takvim dördüncü sırada ve erişime engellenen 560 haberden 549 haberi (%98) kaldıran OdaTv haber sitesi beşinci sırada yer almıştır. 2019 sonuna kadar ilk beşte yer alan Haberler.com erişime engellenen 568 haberden 546 tanesini (%96) kaldırarak altıncı sırada yer almıştır.
İfade Özgürlüğü Derneği raporunda Türkiye’nin dünyadaki durumu ayrıca Twitter, Facebook, Google, WordPress, Reddit, TikTok ve Linkedin platformları tarafından yayınlanan şeffaflık raporları da incelenerek değerlendirilmiştir. Raporda 2020 içinde hakkında yasal işlem yapılan sosyal medya hesapları ile ilgili istatistiki bilgilere de geçmiş raporlarda olduğu gibi yer verilmiştir.
Raporda, erişim engelleme uygulamalarının 15. yılına girerken, devletin karmaşık İnternet Sansür Mekanizması daha önce olmadığı kadar canlı ve aktif şekilde işlemeye ve gelişmeye devam ettiği belirtilmiş, 2020 içinde RTÜK’ün de İnternet ile ilgili yetkisini kullanmaya başladığı ve Covid-19 salgını sırasında “krizi fırsata çevirme” anlayışıyla ortaya çıkan ve sosyal medyayı daha da fazla kontrol altına almak için atılan adımlarla sosyal medya platformlarının da Türkiye’de yasal temsilci bulundurmalarının sağlandığı ifade edilmiştir. Raporda, “2020 yılında atılan adımların detaylı değerlendirmesine 2021 raporumuzda yer verilecekken güçlendirilmiş sansür ve kontrol mekanizmasının yakıcı ve yıkıcı etkisi gelecek yıllarda da devam edecektir” denilmiştir.
Basın Açıklaması ile İlgili Bilgiler
Fahrenheit 5651: Sansürün Yakıcı Etkisi Raporu İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaman Akdeniz ve Uzman Araştırmacı Ozan Güven tarafından hazırlanmıştır.
Raporun Web Adresi: https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2020.pdf
Rapor İçin Referans: İfade Özgürlüğü Derneği, Fahrenheit 5651: Sansürün Yakıcı Etkisi, Ağustos 2021, ISBN: 978-605-69446-4-2, https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2020.pdf
İfade Özgürlüğü Derneği Hakkında: Merkezi İstanbul’da bulunan İfade Özgürlüğü Derneği (“İFÖD”) Ağustos 2017 içinde kurulmuştur. Dernek, dil, din, ırk, cinsiyet, cinsel yönelim, cinsiyet kimliği, yaş, engellilik, politik görüş farklılığı ve diğer nedenlere dayalı hiçbir ayrım gözetmeksizin ifade özgürlüğü hakkına yönelik ihlallerin önlenmesi ve sona erdirilmesine odaklanmıştır. Bu anlamda, ifade özgürlüğü hakkı ihlale uğrayan veya bu hakkı tehlike altında olan kişilere yaşadıkları ihlallere karşı hukuki yardım sağlamak, bu amaçla araştırma, kapasite geliştirme programı, ulusal ve uluslararası işbirliği dahil çalışmalar yapmak ve dayanışmak ayrıca bu kişilerin haklarının güvence altına alınmasına katkıda bulunmak amacı ile kurulmuştur.