Hafızamız Siliniyor: İnternet Sansürlerinin Unutulma Hakkı Boyutu

03 Ekim 2022

İfade Özgürlüğü Derneği’nin Hafızamız Siliniyor Raporu Yayımlandı

İfade Özgürlüğü Derneği’nin Hafızamız Siliniyor: İnternet Sansürlerinin Unutulma Hakkı Boyutu çalışması kapsamında, son yıllarda, giderek artan bir şekilde, bireylerin unutulma hakkına atıfla, geçmişlerinde kendi iradeleriyle veya üçüncü kişilerin neden olduğu bir olay nedeniyle haklarında yapılan haber veya yayınlanan içeriklerden dolayı geleceklerinin olumsuz bir şekilde etkilenmemesini talep ettikleri ve bu taleplerin sıklıkla sulh ceza hakimlikleri tarafından 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi kapsamında kişilik hakları ihlali olarak değerlendirildiği ve erişimin engellenmesine ve haber ve içeriklerinin yayından kaldırılmasına karar verdikleri tespit edilmiştir.

Bir diğer taraftan, unutulma hakkı taleplerine konu haber ve içeriklerin, yayınlandıkları tarihte herhangi bir kişilik hakkı ihlali veya hukuka aykırılık içermeyen haber ve içerikler olduğu ve hatta büyük bir kısmının yayınlanmasına devam edilmesinde üstün kamu yararı olduğu tespit edilmiştir.

Profesör Yaman Akdeniz (İstanbul Bilgi Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Öğretim Üyesi) tarafından hazırlanan bu çalışmada unutulma hakkının 5651 sayılı Kanun kapsamında “kişilik haklarını koruma” amaçlı olarak sulh ceza hakimlikleri tarafından nasıl değerlendirildiği, karar alma süreçlerinde Yargıtay, Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının dikkate alıp almadıkları değerlendirilmiştir.

Bu çalışmada, sulh ceza hakimlikleri kararlarına konu yaptırımların hedefi, içerik sağlayıcısı konumunda basın organları, gazeteler ve İnternet medyası olduğu durumlarda, hakimliklerin çatışan haklar kapsamında ifade ve basın özgürlüğünü dikkate alıp almadıkları, kamuyu ilgilendiren olay, konu ve kişiler hakkında yapılan özellikle siyasi nitelikli haber ve içeriklerin basın arşivlerinden kaldırılması konusunda hassas davranıp, davranmadıkları detaylı bir şekilde incelenmiş ve unutulma hakkının ayrı bir sansür mekanizması olarak kullanılıp kullanılmadığı değerlendirilmiştir.

Bu dengenin sulh ceza hakimlikleri tarafından korunup korunmadığı 2020 ve 2021 yılları içinde 174 farklı sulh ceza hakimliği tarafından 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi dayanak gösterilerek verilen 548 unutulma hakkı kararı ile değerlendirilmiştir. Bu kararlara konu taleplerle 10.441 haber ve içeriğe erişimin engellenmesi veya bu haber ve içeriklerin çıkartılmasının talep edildiği ve toplam 9.913 (%94,94) haber ve içerik için yaptırım uygulandığı bu çalışmada tespit edilmiştir. Bir başka deyişle, yayınlanma aşamasında herhangi bir kişilik hakkı ihlali içermeyen binlerce haber ve içeriğin İnternet basın arşivlerinden kaldırıldığı tespit edilmiştir.

Sonuç olarak, Türkiye’deki unutulma hakkına ilişkin uygulamanın Avrupa’daki uygulamalardan çarpıcı biçimde farklı olduğu tespit edilmiştir. Türkiye’deki uygulama ağırlıklı olarak unutulma hakkı kapsamında değerlendirilen haber ve içeriklerin erişime engellenmesi, yayın ve arşivlerden çıkartılması, dolayısıyla tamamen yok edilmesine yöneliktir. Unutulma hakkı da uygulamada bir başka sansür mekanizmasına dönüşürken, 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi uygulamada suiistimal edilmekte ve herhangi bir kişilik hakkı ihlali olmasa dahi haber ve içerikler sansürlenmektedir.

Bu bağlamda kamuoyunun geçmişi unutmama ve hatta hatırlama hakkı, geçmişteki olayların bilimsel araştırmalara, basının araştırma ve çalışmalarına, sivil toplum ve kamuoyu araştırmalarına konu olabileceği ve geçmiş hakkında tarihsel kayıt oluşturma ve bu kayıtların korunması bakımından İnternet arşivlerinin hayati önemi de unutulmamalıdır.

İfade Özgürlüğü Derneği, unutulmama hakkı raporlarını yıllık bazda yayınlamaya devam edecektir. Bu çalışmanın kendisi de birden fazla unutulma hakkı talep ve kararına konu olabilir ve bu çalışma bu riskin bilincinde olarak, kamuoyunu bilgilendirmek ve kamuoyunu yakından ilgilendiren ve arşiv değeri bulunan bazı haber ve içeriklerin unutulmaması için hazırlanmıştır.

Basın Açıklaması ile İlgili Bilgiler

Hafızamız Siliniyor: İnternet Sansürlerinin Unutulma Hakkı Boyutu Raporu İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaman Akdeniz tarafından hazırlanmıştır.

Raporun Web Adresi: https://ifade.org.tr/reports/UnutulmamaHakki_2021.pdf

Rapor İçin Referans: İfade Özgürlüğü Derneği, Hafızamız Siliniyor: İnternet Sansürlerinin Unutulma Hakkı Boyutu, Eylül 2022, ISBN: 978-605-69446-6-6, https://ifade.org.tr/reports/UnutulmamaHakki_2021.pdf

İfade Özgürlüğü Derneği Hakkında: Merkezi İstanbul’da bulunan İfade Özgürlüğü Derneği (“İFÖD”) Ağustos 2017 içinde kurulmuştur. Dernek, dil, din, ırk, cinsiyet, cinsel yönelim, cinsiyet kimliği, yaş, engellilik, politik görüş farklılığı ve diğer nedenlere dayalı hiçbir ayrım gözetmeksizin ifade özgürlüğü hakkına yönelik ihlallerin önlenmesi ve sona erdirilmesine odaklanmıştır. Bu anlamda, ifade özgürlüğü hakkı ihlale uğrayan veya bu hakkı tehlike altında olan kişilere yaşadıkları ihlallere karşı hukuki yardım sağlamak, bu amaçla araştırma, eğitim, ulusal ve uluslararası işbirliği dahil çalışmalar yapmak ve dayanışmak ayrıca bu kişilerin haklarının güvence altına alınmasına katkıda bulunmak amacı ile kurulmuştur.