Türkiye’den Erişime Engellenen Web Siteleri, Haber ve Sosyal Medya İçeriklerinin Analiz Raporu
02 Temmuz 2020
İfade Özgürlüğü Derneği’nin EngelliWeb 2019 Raporu Yayımlandı
Türkiye’de İnternet ve sosyal medyanın tekrardan kısıtlanması tartışmaları devam ederken İfade Özgürlüğü Derneği tarafından bugün yayınlanan EngelliWeb 2019: Buz Dağının Görünmeyen Yüzü Raporu’nda (https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2019.pdf) Türkiye’den erişime engellenen web siteleri, haber, sosyal medya hesap ve içerikleri ile ilgili istatistiki veriler açıklandı.
İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaman Akdeniz ve Uzman Araştırmacı Ozan Güven tarafından hazırlanan raporda 2019 sonu itibarıyla Türkiye’den 408.494 web sitesinin erişime engellendiği belirtildi. Dahası, EngelliWeb 2019 raporlama çalışması kapsamında tespit edildiği kadarı ile 2019 sonu itibarı ile 130.000 URL adresine, 7.000 Twitter hesabına, 40.000 tweete, 10.000 YouTube videosuna ve 6.200 Facebook içeriğine de 5651 sayılı Kanun ve diğer hükümlere istinaden erişim engellenmiştir. Ayrıca, 2019 sonu itibarı ile 50.000 kadar içeriğin erişim engelleme kararları sonrasında içerik sağlayıcılar tarafından yayından kaldırıldığı tespit edilmiştir.
EngelliWeb projesi kapsamında 2019 yılı içinde tespit edildiği kadarıyla Türkiye’den toplam 61.049 alan adı erişime engellenmiştir. Bu engellemelerin çoğunluğu (%70’i), 42.145 alan adı ile BTK Başkanı tarafından 5651 sayılı Kanun’un 8. maddesi kapsamında erişime engellenmiştir. 16.797 alan adına hakimlik, savcılık ve mahkeme kararlarıyla, 1.334 alan adına Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından, 332 alan adına Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından, 292 alan adına Sermaye Piyasası Kurulu tarafından, 80 alan adına Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından, 66 alan adına Spor Toto Teşkilat Başkanlığı tarafından ve 3 alan adına da Türkiye Jokey Kulübü tarafından erişimin engellendiği tespit edilmiştir.
Engellenen Haber (URL) İstatistikleri – 2019
EngelliWeb projesi kapsamında bugüne kadar 9. madde kapsamında 408 farklı hakimlik tarafından verilen 4.158 farklı kararla erişimi engellenmiş 16.358 URL tespit edilmiştir.
2019 yılı içinde, 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi dayanak gösterilerek 223 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen toplam 888 farklı karar ile erişime engellenen 5.599 haber adresi (URL) tespit edilmiştir. Tespit edilen 5.599 erişime engelli haberden 3.528 tanesi haber siteleri (içerik sağlayıcıları) tarafından bu haberler erişime engellendikten sonra yayından çıkartılmış ve kaldırılmıştır.
2019 yılı içinde “en çok haberi engellenen haber sitesi” kategorisinde 336 haberle Hürriyet gazetesi ilk sırada yer almıştır. Hürriyet bu haberlerden 318 tanesini (%95) web sitesinden çıkartmıştır. İkinci sırada 226 haberi erişime engellenen Haberler.com web sitesi yer almaktadır. Haberler.com da erişime engellenen 226 haberinden 210 tanesini (%93) web sitesinden çıkartmıştır. Üçüncü sırada ise 222 haberi erişime engellenen Sabah gazetesi yer almaktadır. Sabah ise erişime engellenen haberlerden 34 tanesini (%15) web sitesinden kaldırmıştır. Dördüncü sırada 198 haberi erişime engellenen Milliyet gazetesinin haber sitesi yer almaktadır. Milliyet erişime engellenen haberlerinden 187 tanesini (%94) web sitesinden kaldırmıştır. Beşinci sırada ise 186 haberi erişime engellenen T24 haber sitesi yer almaktadır. T24 de erişime engellenen haberlerinden 171 tanesini (%92) web sitesinden kaldırmıştır.
2019 içinde “erişime engellenen haberleri sayısal olarak en çok kaldıran ve silen” kategorisinde, erişime engellenen 336 haberinden 318 tanesini (%95) kaldıran veya silen Hürriyet yine birinci sırada yer alırken, erişime engellenen 226 haberinden 210 tanesini (%93) kaldıran veya silen Haberler.com ikinci sırada, erişime engellenen 198 haberinden 187 tanesini (%94) kaldıran veya silen Milliyet üçüncü sırada, erişime engellenen 186 haberinden 171 tanesini (%92) kaldıran veya silen T24 dördüncü sırada ve erişime engellenen 173 haberinden 166 tanesini (%96) kaldıran veya silen Habertürk beşinci sırada yer almıştır.
Bu kategoride 128 tane erişime engellenen haberinin 126 tanesini kaldıran OdaTV (%98), 69 tane erişime engellenen haberinin hepsini kaldıran soL Gazete (%100), 65 tane erişime engellenen haberinin hepsini kaldıran Memurlar.net (%100) ve 50 tane erişime engellenen haberinin 46 tanesini kaldıran Evrensel (%92) de dikkat çeken haber siteleri arasında yer almaktadır. Diken, Bianet ve Sendika.Org ise erişime engellenen haberlerinin hiçbirini kaldırmayan haber siteleri arasında yer almıştır.
Engellenen ve Silinen Haber (URL) İstatistikleri – Genel Toplam (2014-2019)
5651 sayılı Kanun’un 9. maddesine kişilik haklarının ihlali gerekçesiyle URL bazlı erişim engelleme yaptırımı Şubat 2014 içinde yürürlüğe girmesinden sonraki süreçte ve 31.12.2019 tarihi itibari ile erişime engellenen toplam 16.358 haber adresi (URL) ve içerik ve haber siteleri tarafından silinen veya kaldırılan 8.523 haber adresi (URL) tespit edilmiştir. Bu haberler 408 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen 4.158 farklı kararla erişime engellenmiştir. Yıllık bazda 5.599 erişime engellenen toplam haberle 2019 birinci sırada yer alırken, 2019 ayrıca 3.528 toplam haberle en çok haber silinen veya çıkartılan yıl olmuştur.
2019 sonu itibarı ile genel toplamda “en çok haberi engellenen haber sitesi” kategorisinde 1.858 haberi engellenen Hürriyet birinci sırada, 1.118 haberi engellenen Sabah ikinci sırada, 853 haberi erişime engellenen Cumhuriyet üçüncü sırada, 809 haberi erişime engellenen Sözcü dördüncü sırada ve 777 haberi erişime engellenen T24 beşinci sırada yer almaktadır.
2019 sonu itibarı ile genel toplamda “en çok erişime engellenen haberi kaldıran haber sitesi” kategorisinde erişime engellenen 1.858 haberden 1.198 haberi (%64) kaldıran Hürriyet birinci sırada, erişime engellenen 777 haberden 738 haberi (%95) kaldıran T24 ikinci sırada, erişime engellenen 482 haberden 476 haberi (%99) kaldıran OdaTV üçüncü sırada, erişime engellenen 367 haberden 360 haberi (%98) kaldıran soL Gazetesi dördüncü sırada ve erişime engellenen 301 haberden 275 haberi (%91) kaldıran Haberler.com haber sitesi beşinci sırada yer almıştır.
İçerik sahipleri tarafından silinen içeriklerle ilgili olarak raporda “her ne kadar 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi kapsamında sulh ceza hakimlikleri sadece “erişimin engellenmesine” karar verebilse dahi çok sayıda haber sitesi sıklıkla ve giderek artarak erişime engellenen haber ve içeriklerini web sitelerinden kaldırmakta ve çıkartmaktadır” denilmiştir. Bu uygulamanın bir sonucu olarak içerik sahipleri tarafından “kendi kendine kaldırılan içeriklerle” oto-sansürün artmakta olduğu belirtilmiştir.
İfade Özgürlüğü Derneği raporunda ayrıca sosyal medya platformları tarafından yayınlanan şeffaflık raporları da incelenmiş ve Türkiye’nin dünyadaki durumu da detaylı bir şekilde değerlendirilmiştir. Raporda Türkiye’nin dünya genelindeki durumu 2012-2019 Birinci Yarı Yıl Twitter Şeffaflık raporlarında değerlendirildiğinde de aşağıdaki tablolardan görüleceği üzere Türkiye açısından vahim bir tablo ortaya çıkmaktadır. 2012 başı ve 2019 birinci yarı yıl sonu itibarı ile Twitter’a Dünya genelinde gönderilen 7.396 mahkeme kararından toplam 5.487 (%74) mahkeme kararı Türkiye’den gönderilirken ve Türkiye bu kategoride açık ara birinci sırada yer alırken, 1.096 karar ile Rusya ikinci sırada, 336 kararla Brezilya üçüncü sırada yer almıştır. Dünya genelinde diğer çıkartma taleplerine bakıldığında Twitter’a toplam 66.007 talep gönderildiği ve bu taleplerden en fazlasının, 30.769 (%46) taleple Türkiye’den gönderildiği, 14.284 taleple Rusya’nın ikinci sırada ve 6.435 taleple Japonya’nın üçüncü sırada yer aldığı görülmektedir.
Raporda, erişim engelleme uygulamalarının 14. yılına girerken, devletin karmaşık İnternet Sansür Mekanizmasının daha önce olmadığı kadar canlı ve aktif şekilde işlemeye ve gelişmeye devam ettiği belirtilmiş ve 2020 içinde RTÜK’ün de İnternet ile ilgili yetkisini kullanacağı ve Covid-19 salgını sırasında “krizi fırsata çevirme” anlayışıyla ortaya çıkan ve sosyal medyayı daha da fazla kontrol altına almak için atılan adımların 2020 içinde 5651 sayılı Kanun’da daha da kısıtlayıcı bazı değişiklikler yapılacağının öngörüldüğü belirtilmiştir.
Basın Açıklaması ile İlgili Bilgiler
EngelliWeb 2019: Buz Dağının Görünmeyen Yüzü Raporu İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaman Akdeniz ve Uzman Araştırmacı Ozan Güven tarafından hazırlanmıştır.
Raporun Web Adresi: https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2019.pdf
Rapor İçin Referans: İfade Özgürlüğü Derneği, EngelliWeb 2019: Buz Dağının Görünmeyen Yüzü, Temmuz 2020, ISBN: 978-605-69446-2-8, https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2019.pdf
İfade Özgürlüğü Derneği Hakkında: Merkezi İstanbul’da bulunan İfade Özgürlüğü Derneği (“İFÖD”) Ağustos 2017 içinde kurulmuştur. Dernek, dil, din, ırk, cinsiyet, cinsel yönelim, cinsiyet kimliği, yaş, engellilik, politik görüş farklılığı ve diğer nedenlere dayalı hiçbir ayrım gözetmeksizin ifade özgürlüğü hakkına yönelik ihlallerin önlenmesi ve sona erdirilmesine odaklanmıştır. Bu anlamda, ifade özgürlüğü hakkı ihlale uğrayan veya bu hakkı tehlike altında olan kişilere yaşadıkları ihlallere karşı hukuki yardım sağlamak, bu amaçla araştırma, kapasite geliştirme programı, ulusal ve uluslararası işbirliği dahil çalışmalar yapmak ve dayanışmak ayrıca bu kişilerin haklarının güvence altına alınmasına katkıda bulunmak amacı ile kurulmuştur.
Dernek faaliyetleri çerçevesinde EngelliWeb 2019: Buz Dağının Görünmeyen Yüzü raporu İfade Özgürlüğü Derneği’nin Hollanda Hükümetinin İnsan Hakları Programı tarafından fonlanan bir projesi kapsamında hazırlanmıştır.