Üst Düzey Kamu Şahsiyetlerinin İncinen İtibar, Onur ve Haysiyet Yılı

Türkiye’den Erişime Engellenen Web Siteleri, Haber ve Sosyal Medya İçeriklerinin Analiz Raporu

19 Ekim, 2022

İfade Özgürlüğü Derneği’nin EngelliWeb 2021 Raporu Yayınlandı

İfade Özgürlüğü Derneği’nin 2018, 2019 ve 2020 EngelliWeb raporlarının devamı niteliğindeki 2021 EngelliWeb raporunun başlığı Üst Düzey Kamu Şahsiyetlerinin İncinen İtibar, Onur ve Haysiyet Yılı olarak belirlenirken, raporda da görüleceği üzere gitgide artan “kişilik hakları ihlalleri” kararları sonucu yayınlanmasında kamu yararı bulunan binlerce haber ve içerik erişime engellenerek ve yayından çıkarılarak sansürlenmekte ve dolayısıyla yok edilmektedir.

Türkiye’de İnternet ve sosyal medyanın tekrardan kısıtlanması tartışmaları devam ederken İfade Özgürlüğü Derneği tarafından bugün yayınlanan EngelliWeb 2021 Raporu (https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2021.pdf) Türkiye’de git gide artan İnternet sansürleri ve erişim engelleme uygulamaları hakkında 2021 yılı sonu itibarıyla değerlendirmeleri içermektedir.

İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaman Akdeniz ve Uzman Araştırmacı Ozan Güven tarafından hazırlanan raporda 2021 sonu itibarıyla Türkiye’den 574.798 web sitesinin 789 farklı kurum (mahkemeler ve yetkili kurumlar) tarafından verilen 504.700 farklı kararla raporda detaylandırılacak hüküm ve yetkilere istinaden erişim engellenmiştir. Dahası, EngelliWeb 2021 raporlama çalışması kapsamında tespit edildiği kadarı ile 2021 sonu itibarı ile 150.000 URL adresine, 8.350 Twitter hesabına, 55.500 tweete, 13.500 YouTube videosuna, 9.500 Facebook içeriğine ve 9.000 Instagram içeriğine de 5651 sayılı Kanun ve diğer hükümlere istinaden yaptırım uygulanmıştır.

EngelliWeb projesi kapsamında 2021 yılı içinde tespit edildiği kadarıyla Türkiye’den toplam 107.706 alan adı erişime engellenmiştir. Bu engellemelerin çoğunluğu (%91’i), 98.044 alan adı ile BTK Başkanı tarafından 5651 sayılı Kanun’un 8. maddesi kapsamında erişime engellenmiştir. 5.834 alan adına hakimlik, savcılık ve mahkeme kararlarıyla, 2.143 alan adına Sermaye Piyasası Kurulu tarafından, 657 alan adına Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından, 471 alan adınaTütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı (Tarım ve Orman Bakanlığı) tarafından, 431 alan adına Spor Toto Teşkilat Başkanlığı tarafından, 110 alan adına Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından, 12 alan adına Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (“BDDK”) tarafından, 2 alan adına Türkiye Jokey Kulübü (“TJK”) tarafından ve 2 alan adına Erişim Sağlayıcıları Birliği tarafından erişimin engellendiği tespit edilmiştir.

Engellenen Haber (URL) İstatistikleri – 2021

EngelliWeb projesi kapsamında 2021 sonuna kadar 9. madde kapsamında 509 farklı hakimlik tarafından verilen 5.986 farklı kararla erişimi engellenmiş 28.474 haber (URL adresi) ve kaldırılan, çıkartılan veya silinen 22.941 haber (URL adresi) tespit edilmiştir.

2021 yılı içinde, 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi dayanak gösterilerek 251 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen toplam 839 farklı karar ile erişime engellenen 5.436 haber adresi (URL) tespit edilmiştir. Tespit edilen 5.436 erişime engellenen haberlere ek olarak 4.445 haberin de içerik sağlayıcıları (haber siteleri) tarafından yayından çıkarıldığı ve kaldırıldığı tespit edilmiştir.

2021 yılı içinde “en çok haberi engellenen haber sitesi” kategorisinde 353 haberle Hürriyet gazetesi ilk sırada yer almıştır. Hürriyet bu haberlerden 345 tanesini web sitesinden ve arşivlerinden çıkartmıştır. İkinci sırada 275 haberi erişime engellenen Sabah gazetesi yer almaktadır. Sabah da erişime engellenen 275 haberinden 243 tanesini web sitesinden ve arşivlerinden çıkartmıştır. Üçüncü sırada ise 242 haberi erişime engellenen Haberler.com web sitesi yer almaktadır. Haberler.com ise erişime engellenen haberlerinin tamamını web sitesinden kaldırmıştır. Dördüncü sırada 220 haberi erişime engellenen Sondakika.com web sitesi yer almaktadır. Sondakika.com erişime engellenen haberlerinden 218 tanesini web sitesinden kaldırmıştır. Beşinci sırada ise 179 haberi erişime engellenen Cumhuriyet gazetesi yer almaktadır. Cumhuriyet de erişime engellenen haberlerinden 168 tanesini web sitesinden ve arşivlerinden kaldırmıştır.

5651 sayılı Kanun’da Temmuz 2020’de yapılan değişiklikler sonrasında ise içeriklerin yayından kaldırma yüzdelerinde artış tespit edilmiş, 2019 içerik kaldırma ortalaması %76 civarında iken 2020 ortalaması %81’e çıkmıştır. 2021’de ise bu oran %82 olarak hesaplanmıştır.

Engellenen ve Silinen Haber (URL) İstatistikleri – Genel Toplam (2014-2021)

5651 sayılı Kanun’un 9. maddesine kişilik haklarının ihlali gerekçesiyle URL bazlı erişim engelleme yaptırımı Şubat 2014 içinde yürürlüğe girmesinden sonraki süreçte ve 31.12.2021 tarihi itibari ile erişime engellenen toplam 28.474 haber adresi (URL) ve içerik ve haber siteleri tarafından silinen veya kaldırılan 22.941 haber adresi (URL) tespit edilmiştir. Bu haberler 509 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen 5.986 farklı kararla erişime engellenmiştir. Yıllık bazda 5.761 erişime engellenen toplam haberle 2019 birinci sırada yer alırken, 2020 5.057 toplam haberle en çok haber silinen veya çıkarılan yıl olmuştur.

2021 sonu itibarı ile genel toplamda “en çok haberi engellenen haber sitesi” kategorisinde 2.604 haberi engellenen Hürriyet birinci sırada, 1.760 haberi engellenen Sabah ikinci sırada, 1.193 haberi erişime engellenen Cumhuriyet üçüncü sırada, 1.157 haberi erişime engellenen Sözcü dördüncü sırada ve 1.031 haberi erişime engellenen T24 beşinci sırada yer almaktadır.

2021 sonu itibarı ile genel toplamda “en çok haberi kaldıran haber sitesi” kategorisinde de 2.308 haberi kaldıran Hürriyet birinci sırada, 1.674haberi kaldıran Sabah ikinci sırada, 1.007 haberi kaldıran T24 üçüncü sırada, 965 haberi kaldıran Sözcü dördüncü sırada ve 864 haberi kaldıran Takvim beşinci sırada yer almıştır.

İfade Özgürlüğü Derneği raporunda Türkiye’nin dünyadaki durumu ayrıca Twitter, Facebook, Google, WordPress, Reddit, TikTok ve Linkedin platformları tarafından yayınlanan şeffaflık raporları da incelenerek değerlendirilmiştir. Raporda 2021 içinde hakkında yasal işlem yapılan sosyal medya hesapları ile ilgili istatistiki bilgilere de geçmiş raporlarda olduğu gibi yer verilmiştir.

Raporda, 5651 sayılı Yasa ile yaşamaya başladığımız 16. yıla yaklaşırken, devletin karmaşık İnternet Sansür Mekanizmasının daha önce olmadığı kadar canlı ve aktif şekilde işlemeye ve gelişmeye devam ettiği belirtilmiştir. 2021 yılına ise damgayı itibar, onur ve haysiyeti incinen üst düzey kamu şahsiyetlerinin vurduğu açıklanmıştır. Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan, eski Adalet ve İçişleri Bakanı Mehmet Ağar’ın oğlu AKP Elazığ Milletvekili Tolga Ağar’a, Bilal Erdoğan’dan Boğaziçi Üniversitesi Rektörü Naci İnci’ye, Ulaştırma Bakanı Adil Karaismailoğlu’ndan iş insanı Fettah Tamince’ye kadar çok sayıda şahsiyetin sulh ceza hakimliklerine koşarken, bu kervana Sedat Peker’in açıklamaları sonrasında Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Genel Komutanlığı Siber Suçlarla Mücadele Başkanlığının da katıldığı belirtilmiştir. Raporda da detaylandırıldığı üzere istisnasız hepsinin kişilik hakları ihlal edilmiştir. Sulh ceza hakimlikleri karar verirken ifade ve basın özgürlüğü, AYM ve AİHM içtihatları hiçe sayılmıştır.

Anayasa Mahkemesine göre “Demokratik bir hukuk devletinde -güdülen amaç ne olursa olsun- sınırlamalar özgürlüğün kullanılmasını ölçüsüz biçimde ortadan kaldıracak düzeyde olamaz” (Ali Kıdık Başvurusu, B. No: 2014/5552, 26.10.2017, § 88). Mevcut yapıda ise herhangi bir ölçü kalmamış, yüksek yargı, sulh ceza hakimliklerine mağlup düşmüştür.

Güçlendirilmiş sansür ve kontrol mekanizmasının yakıcı ve yıkıcı etkisi devam ederken, İfade Özgürlüğü Derneği’nin amacı EngelliWeb raporlarıyla sansürün verdiği kalıcı zararın toplumsal hafızadan tamamen silinmemesini sağlamak ve daha önceki raporlarda olduğu gibi sansürün boyutunu örneklerle belgelemektir. Bu belgeleme çalışması gelecek yıllarda da devam edecektir.

Basın Açıklaması ile İlgili Bilgiler

Üst Düzey Kamu Şahsiyetlerinin İncinen İtibar, Onur ve Haysiyet Yılı Raporu İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaman Akdeniz ve Uzman Araştırmacı Ozan Güven tarafından hazırlanmıştır.

Raporun Web Adresi: https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2021.pdf

Rapor İçin Referans: İfade Özgürlüğü Derneği, Üst Düzey Kamu Şahsiyetlerinin İncinen İtibar, Onur ve Haysiyet Yılı, Ekim 2022, ISBN: 978-605-69446-7-3, https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2021.pdf

İfade Özgürlüğü Derneği Hakkında: Merkezi İstanbul’da bulunan İfade Özgürlüğü Derneği (“İFÖD”) Ağustos 2017 içinde kurulmuştur. Dernek, dil, din, ırk, cinsiyet, cinsel yönelim, cinsiyet kimliği, yaş, engellilik, politik görüş farklılığı ve diğer nedenlere dayalı hiçbir ayrım gözetmeksizin ifade özgürlüğü hakkına yönelik ihlallerin önlenmesi ve sona erdirilmesine odaklanmıştır. Bu anlamda, ifade özgürlüğü hakkı ihlale uğrayan veya bu hakkı tehlike altında olan kişilere yaşadıkları ihlallere karşı hukuki yardım sağlamak, bu amaçla araştırma, eğitim, ulusal ve uluslararası işbirliği dahil çalışmalar yapmak ve dayanışmak ayrıca bu kişilerin haklarının güvence altına alınmasına katkıda bulunmak amacı ile kurulmuştur.